Το φάντασμα μιας παρατημένης γυναίκας από μια ελληνική ταινία του ‘60 που στοιχειώνει μέχρι
και σήμερα το Δημαρχείο της Πάρου. Ένας γυρολόγος που περιδιαβαίνει τα σοκάκια της
Μάρπησσας διαλαλώντας διάφορα ψιλολόγια βγαλμένα από τη δημοτική παράδοση. Μια
πεζοπορία στο Βυζαντινό μονοπάτι των Λευκών που αντλεί από τις λαογραφικές καταγραφές
των γητεμάτων, καθώς και τα τάματα και τις διακοσμήσεις στις πατώσεις των εκκλησιών που
συνέλεξε και ερμήνευσε ο φωτογράφος και λαογράφος Ζαχαρίας Στέλλας. Η μάτσο τοξικότητα
μιας ραδιοφωνικής μετάδοσης τοπικού ποδοσφαιρικού αγώνα διακόπτεται από ένα τραγούδι
της Ελένης Φουρέιρα.
Το ατσούμπαλο, με σημείο εκκίνησης τις «Της Πάρος ζουγραφιές ατσούμπαλες» του Ζαχαρία
Στέλλα, το έργο του οποίου εμπνέει το θέμα του φετινού φεστιβάλ Διαδρομές στη Μάρπησσα,
προσεγγίζεται ελεύθερα, ανοιχτά, ενσώματα, εννοιολογικά στα έργα των καλλιτεχνών/ιδων που
συμμετέχουν στην έκθεση «Αναποδιές». Παραδόσεις και τελετουργίες, παλιές και νέες, βγαίνουν
από το συγκείμενο τους, τον αγρό, το μονοπάτι, το γήπεδο, το πανηγύρι και
επανενεργοποιούνται σε διάλογο με τα διακυβεύματα και τις εμπειρίες μιας εποχής όπου πολλά
από μας νιώθουμε ατσούμπαλα με πολλαπλούς τρόπους. Με λοξή, κριτική ματιά στα έμφυλα
στερεότυπα και τους «λόγους» (θρησκευτικούς, λαϊκούς, καλλιτεχνικούς, πολιτικούς) του χθες
και του σήμερα, με χιούμορ, περιέργεια και συναίσθημα, τα έργα της έκθεσης απλώνονται
ατσούμπαλα στο χωριό και ζητούν την εμπλοκή μας.
Σε τόπους ξέφωτους, γαλατοβαμμένους απ’ το λαό τους και γαλανοτριγυρισμένους απ’ ουρανό
και θάλασσα, γράφει ο Στέλλας, η αντίληψη του λαϊκού τεχνίτη που δεν αναπαράγει πιστά τις
ανθρώπινες μορφές «δείχνει την πεθυμιά, να φαίνεται ο πιστός ποιός τάχα πάει να γίνει, να
μοιαζει τ’ αγγελιού» Και συμπληρώνει: «‘Οσο κι οι λαϊκοί τεχνίτες, από το συχνοφτιάξιμο
φαίνουνται εμπειρότεροι, τόσο δε λύνουν άθελά τους τις αναποδιές στο βλέψιμο και δεν
εξαφανίζουν θελητά τους τις ατσουμπαλιές στις λεπτομέρειες των έργων τους». Αυτές τις
αναποδιές στο βλέψιμο αναζητά και ενθαρρύνει η έκθεση, σήμερα που γνωρίζουμε ότι ακόμη
και οι γαλατοβαμμένοι και γαλανοτριγυρισμένοι τόποι δεν είναι πάντα τόσο ειδυλλιακοί ή τόσο
του λαού όσο μας έμαθαν να φανταζόμαστε.
Ο λόγος, το κείμενο, η επιτελεστικότητα αλλά και η χειροτεχνία ως μέσο δημιουργίας κοινότητας,
αποτελούν μερικές από τις περιοχές που φωτίζουν τα φετινά έργα, όλα νέες παραγωγές.
Τι είναι σήμερα το ατσούμπαλο (το ατελές, το λοξό, το υβριδικό) και πώς μπορούμε να το
σκεφτούμε μέσα στα σύγχρονα συμφραζόμενα και το τοπικό συγκείμενο; Είναι το λαϊκό
ατσούμπαλο μπροστά στην copy paste τελειότητα της island chic πολυτελείας; Είναι
ατσούμπαλος ο ντόπιος που κάνει το χωράφι του βίλα με πισίνα για να σπουδάσει τα παιδιά του
ή εκείνη που διεκδικεί το δικαίωμα να στρώνει την πετσέτα της στην παραλία χαλώντας την
εικόνα των daybeds; Είναι η ίδια η Μάρπησσα και το φεστιβάλ της μες στην τουριστική
δυστοπία μεγάλου μέρους της Πάρου και του Αιγαίου μια ενσάρκωση του ατσούμπαλου που
επιμένει να βλέπει «αλλιώς»; Πώς ξαναεπισκεπτόμαστε ποιήματα, μύθους, τελετουργίες, λαϊκές
παραδόσεις, μεταμφιέσεις, κείμενα, τοπία και τεχνικές διεκδικώντας το δικαίωμα στο
ατσούμπαλο σε μια εποχή που γυρίζει την πλάτη ακόμη και στις κερδισμένες προσπάθειες για
μια πιο ανοιχτή και συμπεριληπτική κοινωνία κάνοντας βήματα προς τα πίσω; Μπορεί ο δρόμος
για την ορατότητα και τη δικαιοσύνη να περάσει και μέσα από τη ρευστότητα και την
υβριδικότητα της παράδοσης και τη διευρυμένη αντίληψη της κληρονομιάς;
Διεκδικώντας εκ νέου τη δυνατότητα να είσαι ατσούμπαλος/η/ο, οι συμμετέχοντες/ουσες
διερευνούν μέσα από νέα έργα πως το εκάστοτε κανονιστικό πλαίσιο διαμορφώνει τις
ταυτότητες, τις συμπεριφορές, τα αξιακά μας συστήματα και πως η διεκδίκηση μιας πιο
ελεύθερης έκφρασης μπορεί να λειτουργήσει ενδυναμωτικά.
Συμμετέχουν: Δημήτρης Αμελαδιώτης, Αντώνης Αντωνίου – Μάριος Χατζηπροκοπίου, Άλκηστη
Ευθυμίου, Μαρκέλλα Ξυλογιαννοπούλου, Doreida Xhogu.
Επιμέλεια: Δέσποινα Ζευκιλή
Δημήτρης Αμελαδιώτης, το γυριστράκι, performance, 2025
Ο εικαστικός Δημήτρης Αμελαδιώτης στην performance του «το γυριστράκι» ενσαρκώνει έναν
πλανόδιο γυρολόγο, που φέρει επάνω στο σώμα του όλη την πραμάτεια του κόσμου, καθώς
περιηγείται στα στενά και τις πλατείες της Μάρπησσας. Κατά την περιήγηση μας διηγείται δύο
λαϊκά παραμύθια, το «σαν το αλάτι» και το «ο τσομπάνης και οι τρεις αρρώστιες» , που
πραγματεύονται τις σχέσεις των βασικών αναγκών με τις κύριες αξίες της ζωής. Η διήγηση των
παραμυθιών εμπλουτίζεται με παραδοσιακά τραγούδια και ρίμες, που διευρύνουν το
προβληματισμό σχετικά με το μερισμό των ευθυνών και την ιεράρχηση των ιδανικών στην πάλη
του βίου.
Αντώνης Αντωνίου – Μάριος Χατζηπροκοπίου, αηθειές, περιπατητική δράση, 2025
Τι είναι οι αηθειές; «Ευχές και προσευκές και δέησες λαϊκόφτιαχτες», γράφει ο Ζαχαρίας
Στέλλας στο βιβλίο του «Της Πάρος ζωγραφιές ατσούμπαλες», τόμος Γ΄ (σελ.15). Αντλώντας
από αυτές τις ιδιότυπες λαογραφικές καταγραφές των γητεμάτων, καθώς και από τα τάματα και
τις διακοσμήσεις στις πατώσεις των εκκλησιών που συνέλεξε και ερμήνευσε ο Στέλλας, η
περιπατητική δράση Αηθειές συνδέει τη ζωντανή εκφώνηση και αφήγηση με την in situ
δημιουργία εφήμερων μορφών στο έδαφος. Οι συμμετέχοντες καλούνται να μας ακολουθήσουν
στο βυζαντινό μονοπάτι της Πάρου, από τις Λεύκες ως τον Πρόδρομο, τις πρώτες ώρες μετά
την Ανατολή. Το χώμα, οι πέτρες, το πλακόστρωτο, ο ελαιώνας, τα λιθόκτιστα μαντριά, οι
«κατοικιές», οι όψεις των οικισμών ή του πελάγους, τα καμένα δέντρα, οι υπό κατασκευή
οικοδομές, ο αυτοκινητόδρομος: τα ετερόκλητα στοιχεία του τοπίου –και μαζί ο αέρας, η
θερμοκρασία, οι σκιές, το φως– αναδεικνύουν πολλαπλές ιστορίες του τόπου. Σε αυτό το
μεταίχμιο μεταξύ «ελληνικού καλοκαιριού» και τουριστικής δυστοπίας, αρθρώνουμε –με οδηγό
τις εικόνες και τα κείμενα του Στέλλα– ένα ατσούμπαλο ξόρκι για το παρόν μας. Μετά το πέρας
της διαδρομής, τα υλικά της ίχνη λειτουργούν ως εικαστική/ποιητική εγκατάσταση στη
Μάρπησσα.
Άλκηστη Ευθυμίου, Το παράπονο της Τασίας, βίντεο, 2025
Η Τασία, μια παντρεμένη γυναίκα και ερωμένη του κεντρικού ήρωα, χάνεται από την πλοκή της
ταινίας «Μια του Κλέφτη» (1960), λες και η επιθυμία της τιμωρείται με σιωπή. Το βίντεο
φαντάζεται την επιστροφή της στο Δημαρχείο της Πάρου – άλλοτε ξενοδοχείο Ξενία και σκηνικό
του φιλμ. Αποσπάσματα από το «Μια του Κλέφτη» συνδυάζονται με νέα γυρίσματα στον ίδιο
χώρο: ένα σταματημένο ρολόι, ένα χαμένο βραχιόλι, μια γυναικεία φιγούρα στην άκρη του
μπαλκονιού. Το έργο ενεργοποιεί τη μνήμη της «παράνομης» θηλυκής επιθυμίας που η
μυθοπλασία θέλησε να σβήσει, και η Τασία επιστρέφει στον θεατή το παράπονο που της
αρνήθηκαν.
Μαρκέλλα Ξυλογιαννοπούλου, Topika, ηχητική εγκατάσταση, 2025
Η «ατσουμπαλιά» για κάποι@ δεν είναι τίποτα άλλο παρά μία μικρή ενόχληση στην ροή της
καθημερινότητάς τους. Μια στιγμή που, ιδανικά, δεν θα είχε συμβεί γιατί «καθυστερεί» τα
πράγματα. Το «Topika» αντιμετωπίζει αυτή τη δυσφορία ως εργαλείο μετασχηματισμού.
Χρησιμοποιώντας την λογική των mashup remixes- ένα ηχητικό μπλέξιμο πολλών διαφορετικών
ήχων- το έργο ξεκινάει με κάτι γνώριμο, έντονα ανδρικά ξεσπάσματα σε γήπεδα ποδοσφαίρου.
Η ροή διακόπτεται, ο γνώριμος ήχος μετατοπίζεται και το έργο μας μεταφέρει σε μία πιο άβολη
και αποσυντονιστική θέση. Η αίσθηση της «ατσουμπαλιάς» δεν αποφεύγεται-προτείνεται, ως
ενόχληση που ενέχει τη δυνατότητα ανατροπής
Doreida Xhogu, Dordolecat (Τα Σκιάχτρα), εγκατάσταση, 2025
Αφορμή για το εικαστικό συλλογικό έργο «Dordolecat» που στα αλβανικά σημαίνει «Τα
Σκιάχτρα» αποτέλεσε η ίδια η ιστορία της Μάρπησσας. Από την πολεοδομική διάταξη του
χωριού που συνδέεται με την ανάγκη προφύλαξης από τους πειρατές τον 16ο αιώνα ως τις
παλιές αγροτικές συνήθειες που ήθελαν τα μοναχικά σκιάχτρα να προστατεύουν τις
καλλιέργειες. Φτιαγμένα από ξύλο, άχυρο και νήματα, και τοποθετημένα στην είσοδο του
χωριού αυτή τη φορά όλα μαζί, το ένα δίπλα στο άλλο, τα σκιάχτρα δεν φοβίζουν τους
απρόσκλητους αλλά υποδέχονται τους επισκέπτες με ανοιχτή καρδιά, ενώ μας περιμένουν να
τα ολοκληρώσουμε επί τόπου μαζί με την καλλιτέχνιδα.
Διοργάνωση: Διαδρομές στη Μάρπησσα
Συνδιοργάνωση: Περιφέρεια Νοτίου Αιγαίου, Δήμος Πάρου
Υπό την Αιγίδα του Υπουργείου Πολιτισμού
Μεγάλοι Χορηγοί: Avant Mar, Blue Star Ferries, Cosmote
Χορηγοί Επικοινωνίας: ΕΡΤ, ΕΡΤ3, ΕΡΤ Νοτίου Αιγαίου, Δεύτερο Πρόγραμμα 103.7,
COSMOTE TV, STAR, Η Καθημερινή, Δίεση 101.3, Έμπνευση 107, Parola
